Kerken in Huizen
Vóór de Reformatie in de 16e eeuw was Huizen, net zoals alle plaatsen en streken in Holland en Europa, katholiek. Vanaf de benoeming van de eerste dominee in 1598 is Huizen geleidelijk in zijn geheel protestants geworden. Het behoorde tot de Nederduits Gereformeerde Kerk, die later de Nederlands Hervormde Kerk ging heten. De meeste andere dorpen in het Gooi zijn overwegend katholiek gebleven of zelfs helemaal katholiek. Huizen niet. Hoe dat kwam is een lange, ingewikkelde geschiedenis. Het hangt onder meer samen met de bijzondere ligging van Huizen aan de Zuiderzee en met de ontwikkeling van de visserij in het dorp. De “Oude Kerk”, zoals het kerkgebouw op het Huizer-end wordt genoemd, is in elk geval van binnen duidelijk een protestantse kerk geworden. Aan de buitenkant van de kerk kun je zien dat het oorspronkelijk een katholiek gebouw is, keurig gericht op het oosten, ook al maakt de uitbouw (van 1908) aan de zuidkant het net anders. Deze uitbreiding was nodig omdat de bevolking vanaf het begin van de twintigste eeuw langzaam groeide, niet alleen door de bloei van de visserij, maar ook door de komst van mensen van buiten. De geloofsgemeenschap van de Oude Kerk is van gereformeerde gezindte en verwant met de vereniging die de Gereformeerde Bond heet.
De katholieken verdwenen uit Huizen, omdat verreweg de meeste Huizers protestant werden. De paar katholieken die overbleven gingen meestal in Blaricum naar de kerk. Na de afsluiting van de Zuiderzee (in 1932) en na de 2ewereldoorlog (1940-1945) zag het dorp om naar nieuwe inkomstenbronnen en trok het mensen van buiten aan. Het werd een uitbreidingsgemeente. Dit was vastgelegd in een plan in 1931. De eerste uitbreidingen kwamen aan de westelijk kant: langs de Naarderstraat, Nieuw-Bussumerweg en de Ceintuurbaan. Men dacht toen dat het die kant op moest met Huizen: richting “engen”, akkerlanden en heide. In die buurten verrezen ook de eerste nieuwe kerkgebouwen, waarover straks.
Binnenkerkelijk was er intussen in Nederland veel gebeurd. In de tweede helft van de 19e eeuw werd er in de grote Hervormde Kerk een aantal conflicten uitgevochten. Ze betroffen hoofdzakelijk de interpretatie van de leer. Dit leidde tot afsplitsingen aan het einde van de 19e eeuw en in de eerste helft van de 20e eeuw. Eerst splitsten de Gereformeerde Kerken in Nederland zich af, vooral door toedoen van Abraham Kuyper. Sindsdien kennen we “hervormden” en “gereformeerden”. Niet iedereen wilde echter onder Kuypers leiding verder: zo ontstonden de Christelijke Gereformeerde Gemeenten. En in 1944, nog tijdens de tweede wereldoorlog, maakten zich de Vrijgemaakt-Gereformeerden los, omdat zij zich volgens artikel 31 van de kerkorde niet door een synode in geweten wilden laten verplichten. Al deze stromingen –en nog meer zelfs- vinden we in Huizen terug. Kort door de bocht kunnen we zeggen dat de gereformeerden meer dan de hervormden gevoelig zijn voor de eigen aard en inbreng van hun groepsleden en voor de persoonlijke opvattingen van de predikant. Naast de diverse gereformeerde stromingen hebben zich ongeveer in dezelfde periode Vrij Evangelische Gemeenten ontwikkeld: deze erkennen alleen het evangelie als inspiratiebron, en niet een leer (belijdenisgeschrift) of een gezag (synode).
Terug naar het dorp Huizen. De bevolking nam toe, de Oude Kerk werd te klein, ondanks de uitbouw van 1908. De bouw van De Nieuwe Kerk aan de overkant van de Ceintuurbaan was hiervoor een eerste oplossing; het gebouw werd in 1924 in gebruik genomen. De gemeenschap die er kerkt is net als die van de Oude Kerk Nederlands Hervormd van gereformeerde gezindte. In 1937 kwam een Christelijke Gereformeerde Kerk aan de Kortenaerstraat te staan, aan de noordkant net over de grens van het oude dorp. Ook kwamen van buiten het dorp weer rooms-katholieken in Huizen wonen; door hen werd in 1949 de r.k. Sint-Vituskerk gebouwd aan de Hooghuizenweg. Nog maar een jaar later, in 1950, werd voor de toenemende groep gereformeerden de Kruiskerk gebouwd op de hoek Naarderstraat/Karel Doormanlaan, in de plaats van hun kleine kerk aan de Kerkstraat (inmiddels afgebroken; ze stond bij wat nu Sportcentrum Rebel is aan de Kerkstraat). De in gebruik name van de Goede Herderkerk, van de Hervormde Buitengewone Wijkgemeente, aan de Piersonlaan in 1968 was vrijwel het sluitstuk van de ontwikkeling van Huizen naar het noord-westen. De laatste punt werd gezet door een klein kerkgebouw, oorspronkelijk van de Nederlandse Protestantenbond, bestemd voor vrijzinnig denkende gelovigen: de Engel, in 1970, vlak bij de Nieuw-Bussumerweg aan de César Francklaan.
Intussen was Huizen in 1967 door provincie en regio aangewezen als groeikern en mocht het zich grootschalig uitbreiden. De gemeenteraad koos ten behoeve van die grote woningbouwprojecten een andere ontwikkelingsrichting: de oostkant, richting de meenten (weide gebied) en maten (hooigebied). De Oostermeent werd ontwikkeld. Eerst aan de zuidelijke kant daarvan, de Zenderwijk en de wijk Stad en Lande. Daar verrezen in 1968 de Zenderkerk, van dezelfde stroming als de Oude Kerk, en veel later, in 1993, het nieuwe kerkgebouw van de Christelijke Gereformeerde Kerkaan de Bakboord, hoek Gemeenlandslaan. De oude kerk van de Christelijke Gereformeerde Kerk aan de Kortenaerstraat werd verkocht aan de Vrijgemaakt-Gereformeerde Kerk uit Naarden/ Bussum en heet sinds die tijdIchtuskerk. In het nieuwe gebouw van de Christelijke Gereformeerde Kerk komen op zaterdagmorgen de Zevende Dags Adventisten bijeen.
In die zuidelijke wijken van de Oostermeent vestigden zich bovendien nog de Moluks-Evangelische gemeente, in dePniëlkerk en in het Plechtanker de Vrij-Evangelische gemeente.
Als gevolg van de bouw van de wijken Huizermaat, die meer in het noorden van de Oostermeent lagen, werden daar ook kerkvoorzieningen getroffen: De Akker, van gereformeerde oorsprong, de r.k. St.-Thomaskerk die één parochie vormt met de St.-Vituskerk, en de Meentkerk, die van gereformeerde gezindte is zoals de Oude Kerk. Eén z.g. ‘samen-op-weg”-gemeente van hervormde en gereformeerde oorsprong, de Wijkgemeente Oostermeent, kon geen eigen kerk bouwen en kerkt nu (nog even – waarover zo meteen meer) in de Scholengemeenschap Huizermaat.
Aparte vermelding verdient de bouw van twee moskeeën in Huizen. In de zg centrum-zone van de Oostermeent, tussen het noordelijke en zuidelijke deel ervan in, werden in de jaren 90 een Marokkaanse (1990) groene moskee en even verderop een –blauwe- Turkse moskee (1996) neergezet.
Tenslotte melden we nog dat in het Erfgooierscollege regelmatig de Baptistengemeente Het Gooi kerkt, dat er aan de Keizer Ottostraat de Pinkstergemeente De Fontein in gevestigd en dat de Koninkrijkszaal van de Jehovah’s getuigenaan de Bovenweg staat.
De laatste landelijke kerkelijke ontwikkeling binnen de protestantse kerken was de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland, de PKN, in 2004. In dit landelijke verband gingen drie grote kerkgemeenschappen samen: de Gereformeerde Kerken in Nederland, de Nederlands Hervormde Kerk én de Evangelisch-Lutherse kerk. Alle kerken in Huizen, die tot één van deze grote kerkgemeenschappen behoren, sloten zich hierbij aan, maar met accentverschillen. Binnen de ene PKN in Huizen zijn er twee kerkgroepen: de Hervormde Gemeente (van gereformeerde gezindte, richting Gereformeerde Bond): de Oude Kerk, de Nieuwe Kerk, de Zenderkerk en de Meentkerk én die van deProtestantse Gemeente Huizen, bestaande uit vier wijkgemeenten: de Kruiskerk, de Goede Herderkerk, de Akker en de Oostermeent. De laatste twee wijkgemeenten zijn gefuseerd tot de zg. Oosterlichtgemeente en het kerkgebouw De Akker wordt daartoe in 2011 uitgebouwd tot een passende voorziening en draagt nu al de nieuwe naamOosterlichtkerk.
Een aantal leden van de Hervormde Gemeente kon zich niet vinden in de PKN en heeft in 2004 een Hersteld Hervormde Kerk gesticht. Zij kerkten in Huizen eerst in de Ichtuskerk en nu in het Visnet. De Hersteld Hervormde Gemeente is samengegaan met een groep die behoort tot de Oud-gerefomeerde Gemeenten in Nederland; deze kwamen tot ongeveer 2008 bijeen in een huis aan de Voorbaan 64. Naar verluidt zou ook de Hersteld Hervormde gemeente al weer een afsplitsing kennen.
Sinds kort is ook de Vrije Evangelische Gemeente aan de Plecht gesplitst: de tweede groep, de Evangelische Gemeente Huizen komt nu samen in het Wijkcentrum Holleblok. Los hiervan is nog een andere groep te onderscheiden die de term “Evangelie” in haar schild voert: de Volle Evangelie Gemeente, voortgekomen uit een bijbelstudiegroep; deze gemeente komt samen in het Vuronger.
Vanzelfsprekend zijn hiermee de ontwikkelingen niet ten einde. Want het lijkt net alsof Huizen één en al kerk is. Ook in dit dorp echter gaat de ontkerkelijking haar gang, hand in hand met de vergrijzing. In Huizen heeft dit echter nog niet echt geleid tot de sluiting van een van de grote kerkgebouwen en opheffing van geloofsgemeenschappen.
Ruud Hehenkamp
Huizen, januari 2011.
